De wijkregisseur als afleider

Marieke en Solita hebben me namens Gemeentebewegers gevraagd als ‘Koploper’ iets op papier te zetten over de bijeenkomst van 12 april in Zutphen onder de bezielende leiding van Han van Geel, wijkregisseur in de gemeente Zutphen. Hij gaat met ons in gesprek over ‘Effectief omgaan met de buitenwereld’. Een uitdaging die ik maar al te graag accepteer!

Lef en sociale veiligheid

Han neemt vooraf de volgende woorden in de mond: ‘Het lijkt evident dat “lef” de eigenschap is die de kanteling gaat veroorzaken, maar je zou kunnen zeggen dat het spiegelbeeld van “lef”, “(sociale) veiligheid” is. Met andere woorden; als verhoudingen en betrekkingen (sociaal) veilig zijn, dan zal de bereidheid om te kantelen toenemen. Je zou ook kunnen stellen dat wanneer “(sociale) veiligheid” en lef in proportie (en balans) zijn, de kanteling kan gebeuren.’ Ik ben zelf getriggerd door woorden als lef, angst en veiligheid omdat ik zelf extreme sportieve expedities organiseer. In het verlengde daarvan word ik regelmatig gevraagd om precies over die thema’s spreekbeurten te houden en bruggen te slaan naar bedrijfsleven en publieke sector. Ik ben benieuwd hoe Han de thema’s zal uitdiepen.

Wijkregisseur

Han van Geel is Wijkregisseur. Nu heb ik als rebels ZZP’er een hekel aan hoogdravende functieomschrijvingen. Dat begon ergens toen ik door een grote consultancy-firma werd gevraagd als Core Knowledge Value Group Manager. Meteen verslikte ik me: ‘Als wat?’ ‘Als projectleider’. Zeg dat dan. Han heeft dus de schijn tegen. Maar dan waarschuwt hij ons dat hij een nogal conceptueel verhaal gaat houden en daar kikker ik dan weer van op. Mijn voelsprieten vertellen me dat intelligente content mij wacht.

Neutraal opereren

Als ik het verhaal van Han heel kort moet samenvatten dan wordt het iets als: Het ‘neutraal’ opereren in het speelveld tussen ambtenaar en burger door het regisseren van processen. Door te functioneren als een neutrale afleider gaat de aandacht naar proces en hef je de traditionele ouder-kind-relatie tussen respectievelijk overheid en burger op. Burgers hebben immers de neiging te wijzen naar ‘hunnie’ en ambtenaren hebben nog wel eens de neiging te gaan faciliteren, coördineren, aanjagen, aansturen, beheren, regisseren, managen, besturen etc. Ze willen in ieder geval ‘iets’ met je. En zo houden beide partijen, samen, het traditionele rollenpatroon in stand.

Processen wijzer

Om dat op te heffen zet Han een proceswijzer in. Onder zijn regie duiken partijen samen in het proces zonder dat de aanwezigheid van Han stoort. Hij regisseert immers niet partijen, maar een proces. Precies die nuance maakt denk ik dat de aanwezigheid van een wijkregisseur geaccepteerd wordt en waarom de rol zo goed werkt. Het maakt ook dat ik inmiddels zijn functieomschrijving volledig heb geaccepteerd en over mijn aanvankelijke kriebels heen ben. Als Han erover vertelt, voelt hij verlicht, alsof hij ruis wegneemt en helderheid en eenvoud brengt. De praktijk zal ongetwijfeld soms meer voeten in de aarde hebben, maar hij lijkt op alles een antwoord klaar te hebben. Dat maakt het zo moeilijk om woorden aan het papier toe te vertrouwen. Han vertelt een conceptueel verhaal met hoog abstractieniveau dat in de uitwerking heel simpel en doeltreffend lijkt. Maar hoe leg je dat uit aan andere mensen?

Een gewortelde aanpak

Han legt uit dat Zutphen hier resultaten mee boekt omdat al in 1995 een traject is ingezet in deze richting. Voorheen gingen wijkmanagers naar buiten om problemen op te halen die ze vervolgens mee naar binnen namen, maar daar niet kwijt konden. ‘Daar moeten we vanaf’, zo werd in alle wijsheid besloten. De wijkregisseurs moesten naar buiten en een cultuurverandering was nodig. Niet meer denken en praten in termen van binnen en buiten, de gemeente is immers een onderdeel van de samenleving.

Het speelveld helder krijgen

Han: ‘Door omstandigheden te creëren (sociale veiligheid) gaan mensen gedrag vertonen dat wij moedig noemen, maar zelf ervaren ze dat helemaal niet meer zo.’ Ik herken wat hij zegt. Door duidelijke werk-, proces- en communicatieafspraken te maken, weet je waar je aan toe bent en kun je tijdens een poolexpeditie boven jezelf uitstijgen. Door speelveld en gedragsregels te analyseren en in kaart te brengen, ervaar je controle en ‘doe je je ding’.

De manier om het speelveld helder te krijgen voor beide partijen is de inzet van een ‘proceswijzer’. Een fysieke weergave daarvan heeft Han voor ons uitgelegd. Het is de uiteenzetting van een generiek proces in stappen met bijbehorend taalgebruik waar samenwerkende mensen doorheen kunnen werken. Een paar dingen die me bij zijn gebleven:

• Kies bewust voor samenwerken, of de traditionele ouder-kind-relatie waarbij strijd, handhaving en belangenbehartiging de centrale elementen zijn. Han vermeldt dat er in Zutphen ‘bijna fundamentalistisch wordt gestuurd op samenwerking, anders kun je je rol niet legitimeren. Als je niet kiest dan wordt het een brei.
• Gebiedsregie is een a-typische rol. Een regisseur is géén manager (van mensen en middelen). Mensen gaan je dingen toedichten als budget, bevoegdheden, capaciteit. In Zutphen zien wijkregisseurs echter consequent af van inhoud, bevoegdheden en budget. Ze gaan een onvoorwaardelijke procesrol aan. Wijkregisseurs voegen procesbekwaamheid toe, maar zijn getraind op afzijdigheid. Ik voeg daar zelf aan toe: dat maakt ze in de ogen van eenieder neutraal. Ze managen je niet, ze regisseren een proces, een wezenlijk verschil.
• Ze benaderen de wijk vanuit kansen, potentieel en mogelijkheden. ‘We blijven omdenken in kansen. Als het niet lukt dan is het een probleem dat niet onder de wijkregisseur hoort en dan gaat het bijvoorbeeld naar handhaving’. Het aardige is dat je dat in de ogen van burgers in een kindrol in het begin nog verdachter maakt. Mijn belangrijkste vraag is dan ook: Hoe krijg je iedereen zo ver dat hij of zij ‘meedoet’? Dat de proceswijzer daarna werkt, geloof ik.

Besluit

Als rebelse burger en ZZP’er ben ik enorm aan het denken gezet. Mijn contact met de publieke sector verloopt veelal in termen van strijd tegen de bureaucratie. Han heeft mij doen realiseren dat dat voor een heel groot deel te danken is aan mijn eigen opstelling. Ik schiet in mijn kindrol. De wijkregisseur fungeert als afleider van dit traditionele rollenpatroon.

Het is wellicht de eerste keer dat ik het gevoel had met iemand in een gelijke setting van gedachten te wisselen. Gewoon koffie drinken in plaats van gefaciliteerd en gecoördineerd worden. Dat voelt als een verademing.

Ik geloof ook dat dit de manier is om ‘burgerparticipatietrajecten’ aan te vliegen. Alleen al omdat deze term dan direct van tafel wordt geveegd. Het zijn namelijk niet de burgers die participeren, ondernemers en andere stakeholders namelijk ook. Maar zelfs de gemeente is een participerende partij. Alle partijen samen realiseren iets.

De proceswijzer is een tool die daarbij de typische rollen overboord gooit. Behalve de a-typische regisseur. En dat is maar goed ook. Ik beveel iedereen aan eens kritisch! naar het verhaal van Han van Geel en zijn collegae te luisteren.

Over Han van Geel

Meer informatie over Han van Geel en over zijn manier van werken en de proces wijzer waar hij mee werkt en nog steeds aan ’t door ontwikkelen is, kun je vinden op zijn LinkedIn profiel: https://www.linkedin.com/in/han-van-geel-94b13b40/

Meer weten dan kun je Han mailen. Hij staat open om in samenwerking het model verder te ontwikkelen, J.vanGeel@zutphen.nl

Over Jan Fokke Oosterhof

Jan Fokke is een sportieve ondernemer die lezingen geeft in bedrijfsleven en publieke sector over de parallellen tussen expedities en (project)management. Hij werkte eerder mee aan de essaybundel Publieke Pioniers met het essay ‘Rebels with a Cause’. Hij zet daarin uiteen hoe Publieke Pioniers kunnen samenwerken met sociale ondernemers.

Meer informatie: Janfokkeoosterhof.nl

Voor vragen: janfokke@oosterhof.cc of 06-46321317

Publieke Pioniers: www.publiekepioniers.nl/